TRES ESCRITOS
Todo comenzó con la publicación de un artículo-reportaje de Aitor Biain en Berria, de tres páginas, el 23 de octubre, titulado ‘Nuevo Plan para Iruña Veleia. Mapa para encontrar una nueva ciudad’. Comienza con unas afirmaciones que puntualizo en mi escrito y luego explica detalladamente el nuevo plan para I-V, plan de la Diputación y Gobierno Vasco publicado en mayo pasado. Puedes consultarla en la siguiente dirección (falta una página donde aparece a toda página el altar donde dice VELEIA)
https://www.berria.eus/paperekoa/2106/032/001/2022-10-23/hiri-berri-bat-topatzeko-mapa.htm
28 de octubre, en ‘Cartas al director, ZUZENDARIARI) de Berria aparece el escrito de IRUÑA-VELEIA MARTXAN
Iruña-Veleiak Martxanek erantzun hau bidali du Berriara
IRUÑA-VELEIAKO OSTRAKEN AUZIA EZ DA AMAITU
Berria, 22-10-28
Iruña-Veleiako ostraken auzia zoritxarrez ez da amaitu, eta Ana Del Val Arabako Kultur Diputatuak ondo asko daki. Izan ere, aurtengo maiatzean berarekin bilera bat izan genuen, bertan grafitoei hiru froga arkeometriko egitea eta ostrakak aurkitutako lekuen inguruan kata kontrolatuak egitea eskatu genion.
Froga arkeometriko hauen bitartez, grafito hauek benetakoak edo faltsuak diren behin betikoz argi genezake.
1- Karbonato kaltzikoen analitika: ostraka batzuetan hainbat hizki karbonato kaltzikoz estaliak daude eta karbonatoa benetakoa bada azpian idatzitakoa ere bai.
2- C-14 froga, hizkiak dituzten hezurretan: hauen adina argituko digute.
3- Termoluminiszentzia froga: esaldi idatziak dituzten adreiluak noiz egosi ziren esango digu.
Froga horiek egiteari uko egin zion Diputatuak, epaiketa bat egin dela argudiatuz. Saiatu ginen azaltzen epaiketa horretan faltsutzat jotzeko froga bakarra Instituto del Patrimonio de la Cultura de España-ko Navarro jaunak aurkeztutakoa izan zela eta horietan ez zirela egin goian aipatutako hiru hauek, ezinbestekoak direnak.
Navarrok erabilitako sistema hori ez da sekula grafito batzuk benetakoak diren ala ez argitzeko erabili. Aurkeztu zuen frogaren arabera hainbat metal modernoren arrastoak topatzen ziren grafitoetan. Dena den, lekuko frogarik ez zuen egin; benetakoak direla argitu den garaiko beste pieza batzuetan metal modernorik aurkitzen den ala ez eta ze kantitatetan jakin ahal izateko. Izan ere, piezak garbitu eta manipulatzean arrastoak geratzen dira beti. Gainera, ez zuen kontraste frogarik egin; hau da, ez zuen agitu pieza bat gaur egun faltsutzean zenbat metal arrasto uzten dituen. Epaiketan Albisu perituak agertu zuenez, gutxienez Navarro jaunak topatutakoa baino hamar bider metal moderno arrasto gehiago agertu ohi dira.
Beraz, ez dugu uste auzi hau argitua dagoenik. Horrez gain, hilabeteko lehen igandero goizeko hamaiketan egiten dugun bisitan inskripzio berri bat aurkitu genuen martxoan harresia garbitu zutenean. Bertan, “ATA” irakurtzen da eta gurutze bat du gainean. Honen berri eman genion Ana Del Vali, babestu eta ikertu dezan eskatuz. Berak baietz erantzun zigun arren, gaur egun baserik gabe jarraitzen du oraindik eta, ziurrenik, ikertu gabe. Guk, gure aldetik, harlauza honen berri eman diogu epigrafista bati eta berau babesteko konpromisoa hartzen dugu; inskripzio honek harremana eduki baitezake aztarnategian Eliseo Gilen taldeak topatutako beste 12 “ATA” inskripzioekin, faltsutzat eman direnak.
IRUÑA-VELEIA MARTXAN
‘Ata’, euskal deiadarra (‘Ata’, el grito vasco)
Patxi Zabaleta, legelaria.
Berria, 2022ko urriak 29
Iruña-Veleiako harresian ata idazkuna agertu zen orain dela hilabete batzuk, delako harresi horren garbiketa are-zorrotadaz egiten ari zirelarik. Hitz horren hiru letra edo hizkietatik bi oso garbi ageri direnak lehendik ere ikusiak omen zituzten tokiko ezagutza dutenek, nahiz eta erdiko hizkia —t, alegia— ez zuten ikusitzat ematen orain arte.
Zer dauka ezberdinik edo zein da ezberdintasuna oraingo aurkikuntza honen eta orain arteko egoeraren aurrean?
Eliseo Gil eta Lurmen S.L. enpresak 2005-2007 urteetan egindako indusketetan aurkitutako 400 eta gehiagoko idazkunetan, haietako 70en bat inguruk euskarazko izkribuak edo idazkunak zeuzkaten. Haien artean badira hamabi ata idazkun. Harresikoa bezala-bezalakoak.
Lurpean aurkitutako hamabi ata horiek aita edo Jainkoa esan nahi dutela ondorioztatu izan da; eta, orain harresian idazkun ber-bera eta itxuraz ere guztiz antzekoa agertzeak beste maila bat ematen dio eztabaidari. Harresiko idazkunak beste hamabien antza guztia izateak, zer adierazten du?
Bada horra, lurpean agertutako izkribuak ez direla eta ezin direla faltsuak izan. Lurpeko hamabi ata idazkunak ezin daitezkeela faltsutzat jo, harresikoa bezalako-bezalakoa izanik!
Gainera, oraingo aurkikuntza honek badauka ezaugarri garrantzitsu bat; eta zera da, alegia, delako ata idazkun hori ez dagoela latinezko testu baten barruan txertatuta, baizik bera bakar-bakarrik… Eta ondorioz, ez dago latinez, baizik euskaraz. Delako ezaugarri honek bat egiten du lurpeko ostrakak deitutako idatzien egiatasunarekin.
Akitanian edo Nafarroan edo Sorian edo beste toki batzuetan aurkitu izan diren idatzi aztarnetan ohikoa latinezko testu baten barruan euskarazko erroa duen izen edo deituraren bat aurkitzea izaten da. Salbuespenak dira, esamolde edo hitz bati euskal izaera aitortzen diotenak. Baina idazkun hau, bera bakarrik eta soilik, lehen euskal deiadarra da.
Ez da garrasi, oihu, erronka edo izenburu bat. Soilik deiadar bat da. Baina euskal deiadar oso adierazgarri bat.
Iruña-Veleian azken hamabost urte hauetan gertatu dena ikaragarrikeria bat izan da. Ertzaintza, Justizia, Euskal Herriko Unibertsitatea, hizkuntzalarien gremioa, Euskaltzaindia eta, oro har, kulturako egiturak ez dira behar zen mailan egon; batzuetan ezjakintasunarengatik eta beste batzuetan koldarkeriarengatik. Ertzaintzak ez zuen ikerketa zientifikorik egin; justiziako argi-bide edo instrukzioan hamalau urte luze bota ziren eta azkenean gainetik kendu zuten auzia hala-holako epai batzuekin; hizkuntzalari ospetsuenek gremioaren Genesia eskuan hartuta eboluzioaren aurka jokatu zuten; EHUk eskua nola edo hala sartu nahi eta hondeamakinak sartzen bukatu zuen; Euskaltzaindiak, erakunde bezala, ohiko isiltasun antzua gorde genuen…
Hara non, ordea, sententzia haiek, beren gabeziak gabezia, izugarrizko garrantzia duten, zehaztuta eta sakralizatuta gelditu zen bakarra gauza bat delako, eta hauxe da: Iruña-Veleiako ostraketan dauden idazkunak baliodunak dira, nahiz agian ongi zaindurik ez egon, edo gaizki interpretatuak izan, edo garbitzean behar bezalako ardurarik ez erabili… Baliodunak direlako —eta soilik horregatik—, kitapenak ordaintzera zigortua gertatu zen Eliseo Gil. Arabako Diputazioan gordeta edo baztertuta dauden ostrakak zientifikoki aztertu izan balira edo indusketak aurrera jarraitu izan balu, egia honezkero eskuratu izango zen.
Baina orain zer? Bada 2008 urteaz geroztik ez da ganoraz induskatu, Arabako Diputazioko zokoren batean dauden garbitu gabeko ostrakek hala jarraitzen dute, eta orain horra non Iruña-Veleia eraberritzeko egitasmo berriak aurkeztu diren. Baina zer? Zer da Arabako Diputazioak eta Kulturako diputatu andreak egin nahi dutena? Zerbait zientifikoki aztertu? Zentzuz eta zuhurtasunez induskatu? Metodo zientifikoak erabili?
Bai zera! Egin nahi dutena zera da, harresiak moldatu, ingurua apaindu, sarbideak eta barruko bide-zidorrak txukundu… Ontzia apaindu, baina edukia zaindu gabe, koadroa berritu, margoari jaramonik egin gabe. Ala galarazi egin nahi dute berriro indusketak berrabiatu ahal izan daitezen?
Arabari eta Euskal Herri osoari sekulako kaltea —kulturala eta ekonomikoa— egiten diote. Baina Iruña-Veleiako auzia gainditzen denean, hau da, azterketa zientifikoak egin eta indusketa berriro hasten denean, aldatutzat emanen dira gauza asko; besteak beste, euskararen historiaz saldu zaigun ikuspegia eta euskara berantiarraren teoria irrigarria, nardagarria ez balitz eta zentralismoaren kirats inperialista ez balitzaio nabari.
Gauzak oraindik, ordea, bere horretan jarraitzen dute. Rebus sic stantibus, idatziko zukeen duela 75 urte jaiotako Hendrike Knörr zenak, bizi balitz, noiz-behinka latinez idazten baitzigun. Harengana jo zuen Iñaki Aldekoa zenak, Arabako batzarkidea zelarik, Iruña-Veleiako aztarnategiak ez zezan sarraski batean bukatu…
Agian Hendrike Knörr eta Iñaki Aldekoa bezalako kulturako aristokratei eta Eliseo Gil bezalako sufritzaileei edo Bergarako gerrillariari zor izanen diegu egunen batean —segur aski berandu baino lehenago— irabaziko den Iruña-Veleiako auziaren garaipena. Aztarnategi horretan agertu diren idazkun batzuk, libertoek —edo esklabo izandakoek— zuzentzen zituztela dirudien eskoletan eginak izan omen litezke…
Euskal Herrian ere izan ziren nonbait esklaboak, libertoak eta agian arrianoak ere… Zergatik ez? Rebus sic stantibus, Hendrike.
ZUZENDARIARI
Aro berria Iruña Veleian
Berria, 22-10-30
Tomas Elorza Ugarte
Urriaren 23ko Berriako Nasan atalean, Aro Berria Iruña Veleian izeneko artikulu luze bat idatzi zuen Aitor Biainek. Hemendik zehaztapen batzuk egin nahi ditut:
“Bi urte dira Iruña-Veleia auziaren epaitegietako bidea amaitu zenetik”. Gezurra. Eliseo Gilek helegitea jarria dauka epaiaren aurka. Beraz, epaitegietako bidea ez dago amaituta.
“Epaileak ondorioztatu zuen grafitoak faltsuak zirela”. Erdizkako egia. Artikulugileak ez du epaiketaren sententzia irakurri: epaileak espreski esaten baitu 36 grafito hartzen dituela faltsutzat eta bat benetakotzat; 37on zerrenda sententziaren 65. orrialdean dator (Interneten irakurgai). Beste 254 grafito ezohikori ez zaie inolako azterketa zientifikorik egin. Beraz, ezin da esan, orokorrean, Iruña-Veleiako grafitoak faltsuak direla.
“Euskarari, kristautasunaren hedapenari, eta antzinateari buruzko jakintza iraultzekoak ziren ezhohiko aurkikuntzak…”. Grafitoen egiazkotasun posiblean sinisten dugunok euskal kulturarentzat altxor bikaina izan daitezkeela uste dugu. Bi gauza eskatzen ditugu duela urte askotatik hona, etengabe: “piezen lagin bat Arkeometrian adituak diren Europako laborategietan aztertzeko”, eta “parteekin zerikusirik ez duten arkeologo entzutetsuek indusketa kontrolatuak egiteko”. Eskari hauek Iruña-Veleiako auzia argitzearen aldeko manifestua-n jasota daude, 2018an, eta kultura munduko 140 pertsonaren babesa izan zuten, gehien-gehienak euskaldunak, tartean idazleak, epaileak, musikari eta kantariak, bertsolariak, kazetariak, katedradunak, irakasleak, erlijio mundukoak, aktoreak, arkeologoak…
Zeren beldur dira eskariok onartu nahi ez dituztenak?
En la sección Nasan de Berria del 23 de octubre, Aitor Biain escribió un extenso artículo titulado Aro Berria Iruña Veleian (Nueva Era en Iruña Veleia).
Desde aquí quiero hacer algunas precisiones:
“Hace dos años que finalizó la vía judicial del caso Iruña-Veleia”. Mentira. Eliseo Gil tiene recurrida la sentencia. Por lo tanto, la vía de los juzgados no está terminada.
“El juez concluyó que los grafitos eran falsos”. Verdad a medias. El articulista no ha leído la sentencia del juicio, en la que la jueza dice expresamente que considera como falsos 36 grafitos y uno como auténtico. La lista de estos 37 grafitos aparece en la página 65 de la Sentencia judicial (disponible en Internet). Otros 254 grafitos extraordinarios no han sido sometidos a ningún análisis científico. Por lo tanto, no se puede generalizar que los grafitos de Iruña-Veleia sean falsos.
“Descubrimientos extraordinarios que iban a revolucionar los conocimientos sobre el euskera, la expansión del cristianismo y sobre la antigüedad…”. Quienes creemos en la posible veracidad de los grafitos creemos que los grafitos pueden ser un magnífico tesoro para la cultura vasca. Desde hace muchos años no dejamos de pedir dos cosas: “que una muestra de piezas se analice en laboratorios europeos expertos en arqueometría”, y “que se realicen excavaciones controladas por arqueólogos de renombre ajenos a las partes”. Estas demandas están recogidas en el Manifiesto a favor del esclarecimiento de la cuestión Iruña-Veleia, de 2018, y contaron con el apoyo de 140 personas del mundo de la cultura, en su inmensa mayoría vascas, entre ellas escritores, jueces, músicos y cantantes, bertsolaris, periodistas, catedráticos, profesores, gente del mundo de la religión, actores, arqueólogos…
¿De qué tienen miedo los que se niegan a aceptar estas dos peticiones?
